Het ontstaan van de oudste kerk van Delft voert terug naar het donkere begin van de Middeleeuwen. Rond 1050 stond in de nederzetting langs de ?Delf? waarschijnlijk al een tufstenen kerkje van zo?n 12 bij 30 meter.

Rond 1240 nam ambtenaar Bartholomeus van der Made het initiatief om het kerkje uit te breiden met twee zijbeuken en een koor. Maar wanneer Graaf Willem II het bedrijvige stadje Delft in 1246 stadsrechten verleent, wordt dát als het officiële ‘geboortejaar’ van de Oude Kerk beschouwd.

Indrukwekkend
In die tijd heet de kerk nog naar Sint Bartholomeus, de beschermheilige van de stichter. In de eeuwen die volgden ontwikkelt het bedehuis zich tot een indrukwekkende gotische basiliek. Maar nog steeds ademt de Oude Kerk iets van de sfeer van de Middeleeuwen.

Verwoest
In de nacht van 3 mei 1536 ontstond er brand in de nabijgelegen Nieuwe Kerk, vermoedelijk door blikseminslag. Met man en macht werd er geblust, maar meer dan de helft van de huizen werd verwoest. Ook de Oude Kerk was er slecht aan toe. Dat jaar volgde de eerste ingrijpende restauratie.

Gewoon glas
Ook in 1654 sloeg het noodlot toe. In de vroege ochtend van 12 oktober ontplofte het ‘Geheim van Holland’; de opslagplaats van buskruit. De klap – die naar verluidt tot op Texel te horen was – verwoestte minstens vijfhonderd huizen én de ramen van de Oude en Nieuwe Kerk. Dankzij een collecte in de omliggende dorpen en steden volgde de wederopbouw snel. Veel glas-in-loodramen werden echter dichtgemetseld of vervangen door gewoon glas.

Algehele restauratie
Tegen het einde van de achttiende eeuw verzwakte de vloer van de kerk. Er volgde een ingrijpende renovatie waaraan alle graf eigenaren moesten meebetalen. Na een flinke brand in 1921 was de kerk bijna drie jaar dicht. Van 1949 tot 1961 en ten slotte van 1997 tot 2000 volgden twee algehele restauraties van het stucwerk, de gebrandschilderde ramen en het dak.

Belangrijke personen gekoppeld aan de oude kerk

– Maarten Tromp
Tromps laatste optreden was in 1653, tijdens de Slag bij Ter Heijde. Een scherpschutter raakte hem in de linkerborst en hij stierf. Volgens de overlevering waren zijn laatste woorden: ‘Ik heb gedaan, houdt goeden moed’. Ooggetuigen beweren echter dat hij op slag dood was. Tromp werd geëerd met een rijk uitgevoerd grafmonument in de Oude Kerk.

Het ontstaan van de Nieuwe Kerk voert terug tot een wonderlijk verhaal uit het jaar 1351. De zonderlinge bedelaar Symon zat op zijn gebruikelijke plekje op de Markt, en kreeg wat te eten van ene Jan Col. Wat er toen gebeurde, had niemand verwacht?

Plotseling scheen er een fel licht op het gezicht van Symon. De bedelaar zei tegen zijn stadsgenoot: ‘O myn uytverkooren live vriendt en siedt dy niet den Hemel open?’ Samen keken ze naar boven, in de richting van het toenmalige galgenveld… Daar zagen ze in een visioen een gouden kerk, gewijd aan Maria.

1380 eerste steen
Zoals bij zoveel kerken, verliep de bouw van de Nieuwe Kerk in fasen. In 1393 werd de eerste steen gelegd voor een dwarsschip. Na een vernietigende stadsbrand, beeldenstormen, de Delftse Donderslag (kruitexplosie) en diverse renovaties, was de Nieuwe Kerk in 1655 af.

Op 3 mei 1536 legde een enorme brand half Delft in de as. Waarschijnlijk ontstond de ramp door blikseminslag in de Nieuwe Kerk. De toren brandde gedeeltelijk af. Het orgel, de klokken en de gebrandschilderde ramen gingen verloren, en een van de daken stortte in. Een eerste renovatie was vereist.

Delftse Donderslag
De tweede renovatie van de Nieuwe Kerk volgde na de zogenoemde Delftse Donderslag. Op 12 oktober 1654 ontplofte in de Delftse kruitopslag plaats zo’n 90.000 pond buskruit. De muren van de kerk werden ontzet; ook daken en ramen bleven niet gespaard. Dankzij een collecte door omliggende gemeentes kon men gelukkig snel beginnen met de wederopbouw van de stad.

Pleisterwerk
In de jaren ’30 van de vorige eeuw onderging de Nieuwe Kerk voor het laatst een aantal aanpassingen. Zo werd bijvoorbeeld het pleisterwerk van de muren gehaald. Dat had een ingrijpend effect op de uitstraling van het interieur. Ook werden betonnen boorpalen onder de kerk geplaatst om verzakking te voorkomen.

Belangrijke personen gekoppeld aan de Nieuwe Kerk

– Willem van Oranje
Normaal gesproken zou Willem van Oranje in Breda begraven zijn, ware het niet dat deze stad was bezet door de Spanjaarden. Zodoende werd Van Oranje begraven in de Nieuwe Kerk in Delft. Sindsdien vinden alle leden van het Nederlandse Koninklijk Huis hier hun laatste rustplaats.

– Koningin Wilhelmina
In 1948 deed Wilhelmina afstand van de troon. Dochter Juliana werd vorstin; zelf trok ze zich terug op Paleis Het Loo. Wilhelmina stierf toen ze 82 jaar oud was, en kreeg op eigen verzoek een volledig witte begrafenis in de Nieuwe Kerk. In de loop der jaren zijn over haar verschillende boeken verschenen. Zelf schreef Wilhelmina in 1959 de autobiografie ‘Eenzaam maar niet alleen’.